Page 15 - borsaaktuel-69

MAYIS-HAZİRAN 15

mileri ve sonrasında gelişmekte olan ekonomilerin bir bö- KÜRESEL TARIM FİYATLARINDA ‘NORMALLEŞME’ VE
lümü kendilerini zorlu bir etabın içinde buldular. TARİHİ REKOR KIRAN ‘KAKAO’
Ancak, Çin, Hindistan, Türkiye, Endonezya gibi ‘yükse- Küresel tarım fiyatları, 2024’ün ilk iki ayını adeta iki
len’ gelişmekte olan ekonomiler küresel finans krizinin siyah kuğunun, küresel virüs salgını ile Rusya-Ukrayna
ana ve artçı etkilerini çabuk atlattılar ve büyüme, kal- Savaşı’nın, sebep olduğu arka arkaya şoklardan arınarak
kınma alanında yol almaya devam ederek, bu yüzyılın geri bıraktı. 2020’nin yaz başından 2021’in yaz başına
gelişmekte olan ekonomiler için farklı bir yüzyıl olacağı ‘Kovid-19’la tırmanan, 2021 yılı yaz başında yatay sey-
yönündeki umutları beslemeye devam ettiler. Bununla reden ve ardından yine küresel virüs salgının yeni dalgası
birlikte, başta ABD ve sonrasında kimi AB ülkeleri kü- ve sonrasında üstüne gelen Rusya-Ukrayna Savaşı ile 160
resel finans krizinin girdabından zorluklarla çıktılar ve puanı zorlayan BM Gıda ve Tarım Teşkilatı (FAO) kü-
krizin sebep olduğu sıkıntılar gerek ABD, gerekse de AB resel tarım fiyatları endeksi, bilhassa Türkiye ile BM’nin
düzeyinde toplumsal yaşam, siyaset yaşamı ve seçmen inisiyatifi ile devreye giren Karadeniz Tahıl Koridoru sü-
eğilimleri konusunda son 40 yıldır gündemlerinde hiç reciyle bir yıllık bir sürede bile önemli bir gerileme gös-
olmamış tartışmaları yeniden alevlendirdi. Bu esnada, terdi. Sonrasında toparlanan küresel üretim verilerinin
gerek hammadde, enerji, ara mamul ve nihai ürün ih- de etkisi ile, geçtiğimiz şubat ayı sonunda küresel tarım
fiyatları endeksi 117,3 puana kadar gerilemiş durumda.
racat gelirleri ile, gerekse de başta savunma sektörü ol-
mak üzere, stratejik sektörlerde hızlanan kabiliyetleri ile, Endeksin seviyesi, üç yıl sonrasında, küresel tarım fi-
1990’lı yılları kırılmalarla geçirmiş olan Rusya’nın küre- yatlarının 2021 yılı şubat ayı seviyelerine geri geldiğini
sel ekonomi-politik sistemdeki iddiasını yeniden yapı- gösteriyor. Bu gevşemede tahılların yanı sıra bitkisel
landırdığını ve 1990’lı yılları sessiz bir güçlenme dönemi yağların fiyatlarındaki gerilemenin şeker, et ve süt ürün-
leri fiyatlarındaki artışı yeterince dengelemesinin etkisi
olarak geçirmiş olan Çin’in sesinin de küresel sistemde önemli. Mısır fiyatları Arjantin ve Brezilya’daki yüksek
daha gür çıktığını gözlemlemeye başladık. rekolte beklentisinin yanı sıra, Ukrayna’nın ihracat geli-
2008’deki Rusya-Gürcistan Savaşı esasen ilk sinyaldi. rine ihtiyaç duyması nedeniyle hayli rekabetçi bir fiyatla
2010’da Kuzey Afrika’da baş gösteren ve uluslararası alan- küresel piyasalarda var olma mücadelesine bağlı olarak
da ‘Arap Baharı’ olarak adlandırılan süreç, önce Şubat düşük seyretmekte. Buğdayda ise Rusya’nın pazara bü-
2011’de Libya’da, üstüne Nisan 2011’de Suriye’de patlak yük miktarda ürünle girme kapasitesi fiyatlar üzerinde
veren iç savaşla birlikte, dünyanın önde gelen aktörleri- baskı oluşturuyor. Arpa ve sorgum fiyatları da bu tabloyu
takip ederken, pirinç Endonezya başta olmak üzere, taze
nin tümünün Orta Doğu, Akdeniz, Karadeniz, Kafkasya ürün ithalatçısı ülkelerden gelen talebin yavaş ilerlemesi
ve Orta Asya’daki hesaplaşmaları farklı, daha çetrefilli bir ve kimi tedarikçi ülkelerin yeterli ürün kapasitesi nede-
etaba geçti. ABD’nin ‘11 Eylül’ sonrası gerçekleştirdiği niyle şubat ayında da yüzde 1,6 daha geriledi.
Afganistan ve Irak operasyonları ile zaten dengesizleşen
bu coğrafyada, ‘vekalet savaşları’nın da hız kazandığına Et fiyatları geçen yılın aynı dönemine göre 0,9 puan daha
geride olsa da, yılbaşından bu yana yükselmekte. 7 aylık
şahit olduk. 2014’de Rusya’nın Kırım’ı ilhakı, bu süreci ardı ardına düşüş sonrası, son 2 aylık artışta, kanatlı et
daha da içinden çıkılamaz bir alana taşıdı. Üst üste gelen fiyatlarındaki artışı büyükbaş hayvan etinin fiyat artışı
gelişmeler ile birlikte, küresel sistemde ‘siyasi ve ekono- takip ediyor. El Nino nedeniyle, büyükbaş hayvan üre-
mik kutuplaşma’nın derinleştiğini gözlemlemeye başla- timinde iddialı ülkelerdeki aşırı yağışların hayvan nak-
dık. Bu esnada, 2019-2020 Hong Kong olayları ve Tay- liyatını zorlaştırması ile, ithalat yapan ülkelerden gelen
van gerginliği, Güney Çin Denizi’nde ülkeler arasında talep baskısı birleşmiş gözüküyor. Büyükbaş hayvan eti
tırmanan anlaşmazlıklar, Kuzey Kore’nin sebep olduğu fiyatında Avustralya’dan kaynaklanan arz sıkıntıları artış
gerginlikler, Atlantik’ten Akdeniz’e, Kızıldeniz’den Hint yönünde etkide bulunurken, aynı ülkede küçükbaş hay-
Okyanusu’na, oradan da Asya-Pasifik’e tüm kıtalar ve van arzındaki olumlu seyir ile birlikte yavaşlayan ithalat
sularda küresel ve bölgesel çatışmaları tırmandıracak ze- talebi, tersine küçükbaş hayvan eti fiyatlarını geriletmiş
mini oluşturur hale geldi. durumda. Küresel şeker fiyatları ise geçen yılın aynı dö-
neminin yüzde 12,5 yukarıda seyrediyor. Brezilya’dan “Küresel tarım
‘Kovid-19’ tüm dünyanın karantina ve kısıtlamalar ile ka- kaynaklanan arz endişelerinin yanı sıra, Tayland ve Hin- fiyatları,
panmasına sebep olunca, endişeler, korkular ve öncelikler distan’dan da kaynaklanan ihracat hacmi sıkıntılarına
değişince, küresel ve bölgesel ‘siyasi fay hatları’nın bir an dair endişeler de bir araya gelmiş durumda. 2024’ün ilk iki
için kaybolduğu zannedilse de, küresel virüs salgınının et- Eğer, Brezilya’da son dönemde artan yağışlar ile şeker ayını adeta iki
kisini kaybetmesi ile, bir anda kendimizi Rusya-Ukrayna rekoltesi sıçrar ise, küresel şeker fiyatlarında gevşeme
Savaşı’nın içerisinde bulduk ve üstüne gelen Gazze trajedisi beklentisi güçlenmiş olacak. Tüm bu küresel gelişmeler siyah kuğunun,
ve Orta Doğu’da tırmanan gerginlik, küresel ekonomik-po- içerisinde en şaşırtıcı olan ise küresel kakao fiyatlarındaki küresel virüs
litik sistemdeki ‘kutuplaşma’yı daha da derinleştirmiş du- tarihi sıçrama. Kakaonun uluslararası ton fiyatı 10 bin
rumda. Söz konusu ‘kutuplaşma’ artık küresel ödeme sis- doları geçerek tarihinin en yüksek seviyesine ulaştı. Bu salgını ile
temlerinin, hammaddelerin, kritik mineral ve madenlerin, radikal artışta Fildişi Sahilleri ve Gana’nın artan kakao
tohumu maliyetlerini yönetememeleri nedeniyle, üretimi Rusya-Ukrayna
enerji türevlerinin, yazılımların, ülkeler arasında ‘ticari bir ya kısma, ya da tamamıyla durdurma kararlarının yanı
meta’ olmaktan çıkıp, adeta bir ‘silah’a dönüşmesi anlamı- sıra, Nijerya’nın da verimlilik kaybı endişelerine dahil ol- Savaşı’nın, sebep
na geliyor. Söz konusu stratejik ürünlerin tedariği adına masının etkili olduğu gözleniyor. Fildişi Sahilleri dünya olduğu arka
ise ülkeler arasında ciddi bir ‘kutuplaşma’, ‘gruplaşma’, kakao tedariğinin tek başına yüzde 45’ini karşılamakta.
‘ittifaklaşma’ anlamına da geliyor. Küresel kutuplaşmanın Ayrıca, El Nino nedeniyle gerek yağış, gerekse de kurak- arkaya şoklardan
‘ekonomik sonuçları’ dünyanın önde gelen 40 ülkesinin lık dengesizlikleriyle nisan ayındaki ara hasadın da sıkın- arınarak geri
ekonomi ve ticareti yeni bir ‘soğuk savaş’ koşulları içinde tılı olmasından endişe ediliyor. Kakao fiyatları gelecek ay
şekillendirmeleri ve yönetmeleri anlamına gelecek. yeni rekorlara yürüyebilir. bıraktı.”