Page 10 - borsaaktuel-70-k

10 EKONOMİYE BAKIŞ

‘3. DÜNYA SAVAŞI’NIN EKONOMİK GEREKÇELERİ

Dünyanın önde gelen 40 ekonomisi için önümüzdeki dönem

önemli sınamalara işaret ediyor. Küresel ekonomi-politik
sistemin önde gelen aktörleri, kurumları adeta bir ‘3. Dünya

Savaşı’ senaryosundan söz eder cümleler sarf ediyorlar,
uyarılarda bulunuyorlar.

PROF. DR.
KEREM ALKİN Küresel gıda fiyatları, küresel arz-talep dengesindeki oy- olması, aslında enflasyondan arındırılmış olarak 2012
naklığa bağlı olarak, son dönemin en ciddi yükselişini yılı düzeyine yakın bir seviyeye geri dönülmüş olduğu-
2011 ile 2014 arası gerçekleştirmişti. 2011 yılının ilk 9 nu gösteriyor. Bunda, Türkiye ile Birleşmiş Milletler’in
ayında en yükseği 13,76 puan olan, en düşüğü ise 130,4 (BM) en zorlu dönemde başardıkları ve 1 yıl yaşattıkları
puan olan yüksek fiyat dönemi sonrasında, 2011’in son- Karadeniz Tahıl Koridoru İnisiyatifi’nin yanı sıra, tüm
baharından 2014’ün temmuz ayına kadar en yükseği 126 kıtalarda, küresel iklim krizinin tüm olumsuz etkilerine
puan, en düşüğü ise 116 puan olan, küresel tarım ve gıda dayanan, tarımsal üretimi arttırmak için inovatif buluşlar
fiyatlarının geniş bir bantta dalgalandığı bir dönem ya- dahil, canla başla çalışan çiftçilerin, tarım sektörü pro-
şandı. 2014-2/16 dönemi fiyat düzeyinin 100 kabul edil- fesyonellerinin, tarım gönüllerinin çabalarının sonuçları
diğini dikkate aldığımızda, 2014 başından 2020 yılının göz ardı edilmemeli. Ancak, küresel iklim krizinin tetik-
ekim ayına kadar küresel gıda endeksinin hayli az sayıda lediği aşırı kuraklıklar, aşırı yağmur ve seller; bunun yanı
ay 102 puanı zor gördüğü, çoğunlukla 100 puanın altın- sıra jeopolitik gerginliklerin tarımsal üretim ve ürünlerin
da seyrettiği neredeyse 7 yıllık bir dönemi gözlemliyoruz. küresel lojistiği ve tedarikinde sebep olduğu olumsuz et-
2020 yılının mart ayından itibaren küresel virüs salgını- kenler, tarım sektöründeki tüm küresel paydaşların çaba-
nın ilk 7 ayı da küresel gıda fiyatlarında bir gerilemeyle larına rağmen fiyatlar üzerinde baskı oluşturuyor.
geride bırakılmıştı. 8 milyara yakın dünya nüfusunun
neredeyse yüzde 80’inin eve kapanması ve karantina KÜRESEL TAHIL VE SÜT ÜRÜN FİYATLARI ARTIŞI
tedbirleri küresel tarım ve gıda fiyatlarında aşağı yönde ENDEKSTE ETKİLİ
bir baskıya sebep olmuştu. 2020 yılının ekim ayında,
uzunca bir süre sonra ilk kez, küresel tarım ve gıda fiyat- BM Gıda ve Tarım Teşkilatı (FAO) verileri, geçtiğimiz
ları endeksi yeniden 100 puanın üzerine çıktı ve birkaç mayıs ayında üst üste üçüncü aylık fiyat artışının gerçek-
ayda, önce 2021 yılı nisan ayında 120 puanın üstünü, bir leştiğini; küresel tahıl ve süt ürünleri fiyat endekslerin-
yıl sonra, 2021 yılı ekim ayında ise 130 puanın üstünü deki artışların, küresel şeker ve bitkisel yağlardaki fiyat
gördü. Bu nedenle, önce ‘Kovid-19’ küresel virüs salgını, düşüşlerinin üzerinde kalarak küresel genel fiyat endek-
ardından Rusya-Ukrayna Savaşı ile 160 puanı bile gör- sini yukarı ittiğini; küresel et fiyat endeksinin neredeyse
müş olan küresel tarım ve gıda fiyatları endeksinin, 2023 hiç değişmediğini teyit ediyor. Tüm önemli tahılların
yılı eylül ayı itibariyle yeniden 121 puanın altına gelmesi küresel ihracat fiyatları ay bazında yükselmiş durumda
“2024 yılının önemli. ve buğday fiyatı en fazla artmış ürün olarak öne çıkıyor.
mayıs ayında TARIMDA SON 34 YILININ KÜRESEL FİYAT REKORU 2011, Buğdayın küresel fiyatındaki bu keskin aylık artış büyük
ölçüde 2024 hasatları için elverişsiz ürün koşullarıyla il-
reel endeksin 2021 VE 2022’DE gili artan endişelerden kaynaklanmış durumda. Avrupa,
Kuzey Amerika ve Karadeniz bölgesinin bazı bölgeleri de
112,2 puan Bununla birlikte, 2023 eylül ayından bu yana, 2024’ün dahil olmak üzere, birkaç büyük ihracatçı ülkenin bazı
olması, aslında ilk iki ayında 117 puan düzeyini bile görmüş olan kü- ana üretim alanlarında verimliliğin azalacağına dair endi-
şeler ağır basmış gözüküyor
resel tarım ve gıda fiyatları endeksinin, mayıs ayı sonu
enflasyondan itibariyle yeniden 120 puanın üzerine çıkmış olduğu Ayrıca, Karadeniz nakliye altyapısındaki mevcut savaş
arındırılmış unutulmamalı. Bu veriler nominal, yani içinde küresel nedeniyle oluşmuş hasar da fiyatlar üzerinde yukarı yön-
tarım ve gıda fiyat enflasyonu etkisini de barındıran ve-
lü baskıyı daha da kötüleştirmekte. Mısır ihracat fiyatları
olarak 2012 yılı riler üzerinden karşılaştırma. İçinde enflasyonu barındı- ise, mayıs ayında hem Arjantin’deki Spiroplasma hastalı-
düzeyine yakın ran Mayıs 2024 küresel nominal tarım ve gıda fiyatları ğının yayılmasından kaynaklanan ürün hasarı nedeniyle,
endeksi 120,4 puan, enflasyondan arındırılmış oran ise
hem de Brezilya’daki elverişsiz hava koşulları nedeniyle
bir seviyeye 112,2 puan. küresel tarım ve gıda fiyat endeksinde yıllık artan üretim endişeleri bir yana, mevsimsel olarak sıkışan
bazda hesap edilen enflasyon etkisinden arındırılmış en
geri dönülmüş yüksek fiyat endeksi yılları sırasıyla 2008’de 114,3 puan, küresel arza karşılık, güçlü küresel talep eksinin ortasın-
da, bir de üstüne eklenen Ukrayna’da hayli zora girmiş
olduğunu 2011’de 118,8 puan ve 2021’de 125,1 puan ve 2022’de üretim fiyatlarından topluca etkilenmiş gözüküyor. Di-
141,5 puan, 2023’de ise 120 puan.
gösteriyor.” 2024 yılının mayıs ayında reel endeksin 112,2 puan ğer iri taneli tahıllar olarak arpa ve sorgumun dünya fi-
yatları da mayıs ayında yükseldi.