Page 59 - Sayı-57 Mayıs - Haziran 2022

MAYIS-HAZİRAN 57

İkinci aşama ise bu tespitlerden yola çıkılarak, çay “çay gibi makbul ve besleyici bir mahsulün ziraa-
bitkisi için en uygun toprakların bulunmasını sağla- tının yaygınlaştırılması çarelerinin uygulamaya
mak olmuştu. Mevcut yetişen bitkilerde elde edilen konulması yönünde tedbirlerin alınması ve icra
olumsuz sonuçlar üzerine II. Abdülhamid’in isteği edilmesinin” padişah II. Abdülhamid döneminde
üzerine Çin ve Seylan’dan çay tohumları getirilmiş- olmasıdır. Çünkü onun döneminde şükranla anılası
ti. 1894 Temmuz’un yazarımız bunu yeni bir haber gelişmeler yaşanmış, ziraatın terakki edici ıslahatla-
olarak verdiğine göre getirilen çay tohumları aynı ra ulaşması için gerekli ve faydalı teşebbüs ve icra-
senenin bahar aylarında iki önemli merkezde ekimi atlar yapılmıştı. Ayrıca topraklarımız da her türlü
yapılmıştı. Bu merkezler Abdülhamid döneminin bitkinin yetişmesine uygun bir haldeydi.
medar-ı iftiharı ve ziraatta verimliliğin artırılması
için çözüm merkezleri olarak öne çıkan numune çift- Yazarın bir başka önerisi ise çay kültürünün ve ye-
likleri/tarlalarıydı. Biri Hüdavendigar Vilayeti’nde tiştirme idealinin yaygınlaştırılması için “çiftçilerin Rize Ziraat Odası Başkanı
yani Bursa’daki Ziraat Numune Çiftliği’nde, diğeri çayın ne şekilde ekilip terbiye edileceğini anlamala- M. Hulusi Karadeniz Bey
ise Selanik’teki Tecrübe Tarlası’ydı. Ekim gerçekleş- rına kaynak teşkil edecek malumatların toplandığı
miş, merakla sonuç bekleniyordu. bilimsel broşür ve eserlerin kaleme alınması” idi.
Daha sonra da bu malumatların isteklilere ücretsiz
EN KUVVETLİ ÇAY, YEŞİL ÇAYDIR şekilde dağıtılıp verilmesini övgüye değer çalışmalar
arasında gördüğünü beyan ediyordu.
Yazarımız fırsattan istifade çay hakkında bilgi ver-
meye devam ediyordu: BUHARALI YUSUF, PADİŞAH İLGİSİNİ TRABZON’A ÇEKTİ

“Çay Çin’de neşvünema bularak 10 arşın kadar yük- Bu ekimlerden olumlu sonuç alınamasa da gayretler
seklik kazanan bir çeşit bitkinin yapraklarından iba- kesintiye uğramadı. Halid Bey’in yönlendirmele-
rettir. Bu yapraklar senede birkaç defa düşürülerek ri işe yaramış olmalı ki 1895’te çayın tohumunun
ısıtılmış saç levhalar üstünde kurutulduktan sonra ekimi ve bakımını içeren bir tarifnamede hazırlana-
satılır. Yeşil ve siyah olarak iki nev’e ayrılan çayın en rak padişaha sunuldu. Bu arada 1896’da Trabzon’da
kuvvetlisi yeşil nevidir.
yetişen bir bitkinin yaprakları işlenip çay haline İlk Tarım Genel Müdürü
Miladi 1666 senesinde Avrupa’ya ithal edilmiş olan getirilip patenti alınmak üzere Ziraat Nezareti’ne Zihni Derin Bey
çayın Avrupa ülkeleriyle Amerika devletlerinde se- müracaat edildi. Müracaatı yapan Buharalı Yusuf,
nelik tüketimi 80 milyon Frank kıymetinde olduğu bir paket numune de padişaha gönderdi ve Sultan
düşünülürse, çayın bir memlekette tarımının yay- II. Abdülhamid’in ilgisini bölgeye çekmeyi başardı.
gınlaştırılması servet kazanımı için mühim bir kay- Sultan Abdülhamid de Trabzon’a gerekli tetkiklerde
nak temin edeceği anlaşılır.” bulunmak üzere bir heyet gönderdi.
Çayın kimyasal terkibi hakkında bilgi veren yaza- Bu arada 1912’de Batum’dan getirilen çay fidan-
rımız, “yüzde otuz nispetinde azotu muhtevi oldu- ları Rize’de dikilerek başarı elde edildi. Rize Zira-
ğunu” aktararak, “Çay mahsulüne uyarıcı özelliğini at Odası Başkanı Hulusi Bey’in öncülük ettiği bu
veren madde kahvenin etkin maddesi olan kahvein tecrübe, araya Birinci Dünya Savaşı’nın girmesiyle
evsafını haiz olan ve (câin) denilen cevherdir. Haş- yarım kaldı. Mütareke yıllarında ise Halkı Zira-
lanmış olduğu halde içilen çay hafif uyarıcı gibi şifaî at Mektebi’nden Ali Rıza Bey Güney Kafkasya’da
tesir gösterir […] Yemekten bir buçuk saat evvel veya tetkiklerde bulunarak bölgenin coğrafi şartlarının
sonra kullanılan çayın besleyici bir hazmettirici sevi- diğer tarafla benzerlikler taşıdığını belirten bir ra-
yesinde olması çayın tamamlayıcı faydalarındandır.” por hazırladı. Cumhuriyet’in ilk yılında Ziraat
Vekaleti’ne getirilen Zihni Bey, Ali Rıza Bey’in ra-
‘ÇAY ÜRETİMİ, ABDÜLHAMİD DÖNEMİNDE BAŞLAMALI’ porundan da istifa ederek, Rize’de çay yetiştirilmesi
TEMENNİSİ
için bir kanun tasarısı hazırladı. Bu tasarı 1924’te
Yazarımız, çayın Osmanlı İmparatorluğu toprakla- kabul edilmesiyle hükümetin bölgede çay fidanlığı
rında yetiştirilip bir ihraç ürünü haline getirilmesi kurmasının, halka ücretsiz fidanlar dağıtmasının ve
konusunda çok heyecanlıydı. Yukarıda verdiği bil- bölgeyi Türkiye’nin çay merkezi haline getirmesinin
giler, onun bu niyetini ve çabasını ortaya koyuyor. önü açılmış oldu. 1928’de ilk çay üretimi, 1947’de
Ama Vânîzade Mehmed Halid Bey’in esas arzusu, de ilk çay fabrikası açıldı.