Page 58 - Sayı-57 Mayıs - Haziran 2022

56 İKTİSAT TARİHİ

HÜKÜMETİN ÇAY YETİŞTİRME TEŞEBBÜSLERİ

İstanbul Ticaret Odası Gazetesi, çay ile ilgili ka-
muoyunu bilgilendiren haber ve yazılarına ara ver-
miyordu. Halid Bey’in bu yazısından 6 ay sonra
muhtemelen o sayı tarımla ilgili başka yazısı bu-
lunduğundan onun imzasını taşımayan ama onun
üslubunda olan bir makale daha yayınlanıyordu.
“Çay Ziraatı” başlıklı yazıda “şifa ve gıda verici
özelliklere sahip faydalı bitkilerden olan çayın ha-
kikaten seçkin bir mevki elde ettiğine” dikkat çe-
kilerek, çayın bütün milletler tarafından yaz kış
kullanıldığı vurgulanıyordu. Bu nedenlerden dola-
Rize’de 1947’de kurulan ilk çay fabrikası
yı olsa Sultan Abdülhamid’in talimatıyla Osmanlı
İmparatorluğu’nda çayın yetiştirilmesi için gerekli
“YAPRAKLAR KAYNAR SU DÖKÜLEREK HAŞLANIR”
araştırmalar başlatılmış, gazeteler “İmparatorluğun ik-
Peki, bitkinin çeşitli bölgelerinden toplanan bu çay limi müsait mahallerinde yetiştirilmesi için Orman ve
yaprakları ne yapılacaktı? Tarif basitti. Halid Bey’ın Maden ve Ziraat Nezaretince bazı teşebbüslerde bu-
ifadesine göre bu yapraklar güneş doğmadan önce top- lunulduğu” yolunda haberler neşretmeye başlamıştı.
lanıp gölge bir yere serilen çarşafın üzerine konulacaktı.
Sonrasında takip edilmesi gereken sıralama şöyleydi: ÇİN VE SEYLAN’DAN ÇAY TOHUMLARI GETİRİLDİ
BURSA VE SELANİK NUMUNE ÇİFTLİKLERİNDE EKİLDİ
“Yapraklar serilerek bir miktar porsuduktan sonra
mesela bir kıyye miktarı yaprak toplanıp açıklandığı Konuyu 1894 yılı Temmuz ayında birinci elden
üzere gölgede durduktan sonra iki kıyye suyun içine tahkik eden Halid Bey, doğru bilgilere ulaşıp bunu
tohumları alınmış on adet kebir-i haşiş kozası konu- kamuoyuyla şöyle paylaşmıştı:
lacak ve suyun yarısı kalıncaya kadar kaynatılacaktı. “Bursa civarında Keşiş Dağı eteklerinde büyüyen
“Çay Çin’de Daha sonra ise yaprakları kıldan bir elek yapılarak çaya benzer bir nevi bitkinin getirtilen numunele-
neşvünema koza ile kaynamış olan kaynar su üzerine dökülüp ri muayene edildiğinde çay nev’inden makbul bir
bularak 10 arşın haşlanır. Ve bu su elekten tabiatıyla gergi gibi süzül- fidan olduğu anlaşılmış ise de cinsi itibariyle çay
dükten sonra yapraklar uç ile hafifçe burup yuvar-
kadar yükseklik layarak tekrar çarşaf üzerine konup tamam rutubeti kadar faydaları toplamadığı ve Diyarbekir Vilayeti-
kazanan bir giderilerek ve iyice kuruduktan sonra mahfuz kur- nin bazı mahallerinde yetişmekte olan çaya benzer
bitkiler dahi, muayene olunan bu bitki zümresine
çeşit bitkinin şundan mamul kutulara veyahut şişe kavanozlara dahil ürünlerden olduğu anlaşılmış ve binaenaleyh
yapraklarından konup gerektiğinde kullanılır.” ülkede çay yetiştirilmesine uygun arazinin var ol-
ibarettir. Bu duğu tahakkuk etmiş olmakla en a’la çay mahsulü
yapraklar senede ÇAY EKİMİ İÇİN BURSA TEKLİFİ yetişen Çin ile Seylan adaları çay tohumlarından
birkaç defa Bu tarifleri ayrıntısıyla vermesinin sebebi, “Memâlik-i kafi miktarda celp olunarak, şimdilik ilk tecrübe
düşürülerek Mahrûse-i Şâhâne’nin her bir tarafında çayın alınıp kabilinden olmak üzere Hüdavendigar (Bursa) Zi-
ısıtılmış saç satılmasının ileriye gitmiş” olması ve “Keşiş Dağı raat Numune Çiftliğine, Selanik Tecrübe Tarlasına
levhalar üstünde gibi mahalde de çay yetişmesi” idi. Hatta Vânizâde ekimi kararlaştırılmıştır.”
kurutulduktan Halid Bey, Uludağ’ın eteklerinde yer alan arazilerin Bu çok değerli bilgi 1893 ve 1894 yıllarında Çin ve
sonra satılır. uygun toprak yapısına sahip olduğunu, bundan do- Seylan’da yetişen çay bitkisinin ülkemizde yetişmesi
layı bu mahallerde çayın yetişebileceğine kuvvetle
Yeşil ve siyah inandığını bizzat padişaha ve ziraat ve ticaret nezare- için ciddi çalışmalar yapıldığını ve bu çalışmaların
iki aşamadan oluştuğunu gösteriyordu. Birinci aşa-
olarak iki nev’e tine hitaben dile getiriyordu. Hatta Ziraat ve Ticaret mada Osmanlı’nın mevcut sınırları içinde yetişen
ayrılan çayın en Nezareti’nden Uludağ’ın eteklerinde yetişen bu çayın bitkiler ile çay arasında bir irtibat kurulmaya çalı-
kuvvetlisi yeşil diğer vilayet merkezlerinde de yetişmesi için teşvik şılmış, böylece bitki çayları olarak nitelendirdiğimiz
nevidir.” vasıtalarının artırılmasını talep ediyordu. nebatatın keşfedilip kayıtlara girmesi sağlanmıştı.