Page 36 - borsaaktuel-67-Toplu
P. 36
36
36 GÜNCEL İZZET ERÇELEN
GIDANIN (GERÇEK) BEDELİ
Bir marketten aldığımız bir gıdanın fiyatlamasına,
ürünün yetiştirilmesindeki gübre, enerji, iş gücü gibi
girdi maliyetlerine ek olarak paketleme, tarladan satış
noktasına giden zincirdeki nakliye gibi maliyet unsur-
ları yansıtılır. Ancak özellikle ultra işlenmiş gıdaların
üretiminin çevre ve iklime ya da tüketiminin obezite,
şeker, kalp ve damar hastalıkları gibi sağlık sorunları-
na etkisinin maliyeti, dahası sağlığı bozulan insanların
iş gücü kaybının bedelini genellikle düşünmeyiz. Bu
konu, meselenin teknik zorluğu sebebiyle bu güne ka-
dar rakamsal olarak ifade edilebilecek bir noktada ele
alınamamıştı. FAO’nun yeni raporu 154 ülkeyi analiz
ederek bu konuları değerlendirilmiş ve fazlasıyla dik-
kate değer bir sayısal sonuca ulaşmış: Küresel tarım-gı-
da sistemindeki gizli maliyetler 12,7 trilyon dolar. Bu
rakam, küresel GSYİH’nın ortalama yüzde 10’undan
fazlasına karşılık geliyor. Araştırmada, gizli maliyetle-
Gıda fiyatları her vatandaşın aklını meşgul eden bir rin değeri 3 ana kategoride hesaplanmış: Çevresel ma-
konudur, hele ki enflasyonist konjonktürde. Her ürü- liyetler, sosyal maliyetler ve sağlık maliyeti…
nün olduğu gibi tarım ve gıda ürünlerinin de tarladan
son tüketiciye ulaşana kadar geçen süreçteki görünen
maliyetlerine çoğumuz vakıfız. Genellikle hesaba kat-
madığımız şey ise gıdanın insan sağlığına, çevreye ve
sosyal yapıya gerçek bedelinin ne olduğu konusu…
Birleşmiş Milletler Tarım ve Gıda Örgütü FAO, ta-
rım-gıda sektörüyle ilgili konulara her yıl genel bir (2020 yılı satın alma gücü paritesine göre)
Tarım ve gıda bakış sunan “Dünya Gıda ve Tarım Durumu (SOFA
ürünlerinin 2023)” adlı son raporunda, tarım ve gıda sistemlerinin
gizli kalan, daha doğrusu hesaba katılmayan maliyetle-
tarladan son rini de dikkate almayı öneren bir çalışmayı kamuoyuyla
tüketiciye paylaştı. Birleşmiş Milletlerin 2023 ve 2024 yılındaki
ulaşana kadar ajandası gıdanın “gizli” maliyetlerine, belki daha doğru
geçen süreçteki bir ifadeyle “gıdanın gerçek bedeline” odaklanıyor.
görünen FAO Dünya Gıda ve Tarım Durumu 2023 rapo-
runda sunulan gerçek maliyet muhasebesi yaklaşımı
maliyetlerine (True Cost Accounting) iki aşamadan oluşuyor. İlk Kaynak: FAO, The State of Food and Agriculture 2023: Revealing the
hemen hepimiz aşama, ulusal düzeydeki gerçek maliyet değerlen- True Cost of Food to Transform Agrifood Systems
vakıfız. dirmelerine dayanıyor. 2024’de yayınlanacak ikinci
Genellikle hesaba aşamada ise odak noktası, bu konuda uygulanması Tabloya göre, küresel ölçekte toplam 12.7 trilyon do-
gereken politikalarla ilgili olacak ve bu hedefe yöne-
katmadığımız lik değerlendirmeleri içerecek. lar (doğrudur: trilyon dolar) olarak hesaplanmış be-
delin yüzde 70’inden fazlası olan yaklaşık 9.3 trilyon
husus ise gıdanın Rapor, 154 ülke için ulusal düzeyde gerçek maliyet he- doları sağlık konusunda; 2.9 trilyon doları çevresel
insan sağlığına, sabının kullanıldığı, karşılaştırma yapılmasına olanak konularda ve 571 milyar doları ise sosyal adaletsizlik
çevreye ve sosyal tanıyan ve ülkeye özel çözümlerin önünü açan ilk çalış- konularda ortaya çıkan gizli maliyetleri oluşturuyor.
yapıya gerçek ma olma özelliği taşıyor. Ortaya çıkan gerçek maliyeti Gizli maliyet kavramını biraz daha somutlaştıracak
bedelinin ne de sayısal değerlerle ifade ederek, bunu en aza indirge- bir örnek verelim: Bir bölgedeki fabrikalardan kay-
mek için tarım ve gıdada yapısal dönüşümü sağlayacak naklanan dumandan etkilenen hastaların tedavisin-
olduğu konusu… politikaların uygulanması gerektiğine dikkat çekiyor. de oluşan maliyet, - istisnalar hariç- havayı kirleten
