Page 34 - Sayı-57 Mayıs - Haziran 2022

32 EKONOMİYE BAKIŞ

BM: “3 BOYUTLU KRİZLE KARŞI KARŞIYAYIZ”

BM’lere göre, küresel pandemi ve üstüne gelen savaşın sebep olduğu

ana ve artçı şoklar 107 ülkeyi derinden etkilemekte ve dünya ekono-
misi ve küresel ticaret adeta ‘mükemmel bir fırtına’ ile karşı karşıya.
BM Görev Gücü’nün hazırladığı rapor, 1,2 milyar nüfuslu 69 ülkenin
‘mükemmel fırtına’yı yaşadığına işaret ediyor.

PROF. DR. 3 ayını dolduran Rusya-Ukrayna Savaşı’nın dünyaya faturası her ‘kapsayıcı’ hedeflere doğru geliştirdikleri ‘çok taraflılık’ ilkesini
KEREM ALKİN geçen gün katlanarak artıyor. Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sek- korumak; hatta, bir bakıma yeniden canlandırmak adına birlikte
reteri Antonio Guterres, 1,7 milyara yakın insanın gıda, enerji ve önemli bir sınama ve meydan okumadan geçmeleri anlamına da
finansa erişimde ciddi sorunlara maruz kaldığını ve bunun yoksul- geliyor. Çünkü, 2000’li yıllarla birlikte, Atlantik’in iki yakası ABD
luğu ve açlığı şiddetlendirdiği uyarısında bulunuyor. Guterres, iki ve Avrupa Birliği (AB) arasında ekonomik, ticari ve politik öncelik-
ülke arasındaki savaşın ana ve artçı etkileriyle küresel gıda, enerji ve ler ile; enerji, gıda ve tedarik zinciri güvenliğine yönelik konularda
finans krizini şiddetlendirdiğini ve dünyanın en savunmasız halkla- ciddi bir ayrışma kendisini hissettirmişti.
rına, ülkelerine ve ekonomilerine darbe indirdiğini vurgulamakta. Gelinen nokta, pek çok somut gerekçeye bağlı olarak, buzların
Guterres’e göre, savaşın etkisi küresel ve sistematik. eritilmesini ve ilişkilerin yeniden güçlü bir şekilde ‘örülmesi’ni
BM’lere göre, küresel pandemi ve üstüne gelen savaşın sebep ol- gerektiriyor. Çünkü, küresel sistemin gerek kurumlar bazında, ge-
duğu ana ve artçı şoklar 107 ülkeyi derinden etkilemekte ve dün- rek değerler bazında, gerekse de ilkeler bazında yeniden inşasının
ya ekonomisi ve küresel ticaret adeta ‘mükemmel bir fırtına’ ile küresel gündemin birinci öncelikli başlığı haline dönüştüğü gün-
karşı karşıya. BM Görev Gücü’nün hazırladığı rapor, 1,2 milyar ler yaşıyoruz. Konu, ‘küresel vergi reformu’ gibi başlıkların hayli
nüfuslu 69 ülkenin ‘mükemmel fırtına’yı yaşadığına işaret ediyor. ötesinde bir yeni ‘kurallar manzumesi’ni oluşturmayı gerektiriyor.
‘3 boyutlu kriz’le karşı karşıya kalan ülke sayısı Afrika’da 25, Asya Küresel enerji denklemini, küresel gıda denklemini, küresel teda-
ve Pasifik’te 25, Latin Amerika ve Karayipler’de ise 19. BM Genel rik zincirini, dünyanın önde gelen ekonomilerinin, bu defa etik
Sekreteri Guterres, küresel enflasyonun yükseldiğini, satın alma kodları daha da önceliklendirerek, yeniden tasarlamaları gerekecek.
gücünün aşındığını, büyüme beklentilerinin azaldığını, kalkınma- Bu tasarımın ise, ‘bloklaştırıcı’ değil; tersine, ‘kapsayıcı’ ve ‘ku-
nın durduğunu; kısır bir enflasyon ve büyümede ağır durgunluk caklayıcı’ olması gerekmekte. Çünkü, küresel ekonomi-politik
(resesyon) döngüsü riskiyle karşı karşıya olunduğuna işaret ediyor. sistemin bugün sıkıştığı noktayı ‘hayırhah’ bir yaklaşım ile çözüme
Yani, BM de ‘stagflasyon’ riskine işaret etmekte. kavuşturamaz isek, ortaya çıkacak olan ‘yeni nesil’ bloklaşma, zan-
Dünya zaten küresel pandemi, iklim değişikliği, sürdürülebilirlik, nedilenin aksine, bir önceki ‘Soğuk Savaş’ döneminin kodlarından
mobilite, yeterli erişim eksikliği ile başa çıkmak için mücadele daha ürkütücü, daha tehlikeli özellikler taşıma riski barındırıyor.
ederken, dünya nüfusunun ciddi bir bölümünü oluşturan önde Yani, Soğuk Savaş döneminde, tüm karşıtlıklarına rağmen, öyle
gelen gelişmekte olan, gelişmekte olan ve yoksul ülkelerde gıda, ya da böyle, bloklar arasında var olan iletişim imkanları bu defa
enerji ve finansa erişim krizinin de güçlenmesi, bu tablonun bü- aynı ölçüde oluşmayabilir ve birbirinden keskin sınırlarla ayrılmış
tünüyle baş edebilmek için dünyanın daha fazla kenetlenmesini bir ‘izole bloklar’ dünyası, iklim değişikliği, gıda güvenliği, küresel
gerektirmekte. Ancak, küresel ekonomik sistem açısından ciddi yoksulluk, küresel göçler gibi konu başlıklarında dünyayı büsbü-
mücadele gerektiren başlıkların tümünde ülkeleri ortak çözümler tün çözümsüzlükle karşı karşıya bırakabilir.
için bir araya getirmek de bir o kadar zorlu gözükmekte. 36 ülke,
dünyanın en fakir ülkeleri de dahil olmak üzere, buğday ithalatının HEDEF 1 TRİLYON DOLARLIK ‘GIDA İSRAFI’NI ÖNLEMEK
yarısından fazlası için Rusya ve Ukrayna’ya güveniyor, du. Küresel
pandeminin üzerine gelen savaşla birlikte, buğday ve mısır fiyatları Rusya-Ukrayna Savaşı, küresel pandemide zaten ciddi bir tartışma
sadece yılın başından bu yana bile yüzde 30 artmış durumda. ve endişe konusu haline dönüşmüş olan ‘küresel gıda güvenliği’ ko-
nusunu, savaşan iki ülkenin pek çok kıta ve ülke için tedarikçi ko-
Küresel ve bölgesel tarım üretimi ve gıda güvenliği açısından, Rus-
ya ve komşusu Belarus küresel gübre tedarikinin de yaklaşık yüzde numunda olduğu tarım ve gıda ürünlerine yönelik artan tedirgin-
20’sini karşılamakta. 1 yılda petrol fiyatlarındaki yüzde 60’tan fazla lik nedeniyle iyice derinleştirdi. Başta Birleşmiş Milletler (BM) ve
artışın yanı sıra, doğal gaz fiyatlarında son aylarda gözlenen yüzde OECD olmak üzere, uluslararası teşkilatların hemen hemen tüm
toplantı ve platformlarında ‘küresel gıda güvenliği’ üzerinde zihin
50 artış ta, gübre üretimi için gereken hammadde ve enerji girdisi
dikkate alındığında, gübre fiyatlarını iki katına çıkardı. BM Görev yorulan başlıklar arasında ilk 3’e oturmuş durumda. Dünya vatan-
Gücü, enerji konusunda hükümetleri petrol ve doğal gaz istiflemek- daşlarının hak ettikleri beslenme düzeyine ulaşabilmeleri, sürdürü-
ten kaçınmaya; stratejik petrol stoklarını ve ek rezervlerini derhal ser- lebilir düzeyde sağlık ve yaşam koşulları BM’in 17 Sürdürülebilir
best bırakmaya ve bioyakıtlar için buğday kullanımını azaltmaya da Kalkınma Amaçları arasında önemli bir yer tutuyor. Ancak, temiz
davet ediyor. Guterres ise, ülkeleri krizi yenilenebilir enerjiye geçişi ve yeterli gıdaya ulaşabilmek ciddi bir tehditle karşı karşıya.
hızlandırmak için bir fırsat olarak kullanmaya çağırmakta. Söz konusu tehdide rağmen, 8 milyarı aşan dünya vatandaşlarının
hak ettikleri beslenme koşullarını yakalayabilmeleri adına, çözümü
sadece küresel ölçekte tarım ve gıda üretimini arttırmakta aramak;
KÜRESEL SİSTEM İÇİN ‘ÇOK TARAFLILIK’ MÜCADELESİ uluslararası kuruluşlarda gerçekleştirilen toplantılarda konunun
Atlantik İttifakı açısından iki ‘siyah kuğu’, küresel pandemi ile sadece ‘arz’ yönünün ele alınması önemli bir eksiklik olarak öne
Rusya-Ukrayna Savaşı, 2. Dünya Savaşı’ndan bu yana ‘birlikte’ çıkıyor. Çünkü, ‘sürdürülebilir’ küresel gıda güvenliği sadece üre-
derinlik kazandırdıkları, ‘Soğuk Savaş’ın bitimiyle birlikte daha timi ve arzı arttırarak değil; aynı zamanda küresel ölçekte talebi ve