Page 38 - borsaaktuel-61-k

T
36 EKONOMİYE BAKIŞ

KÜRESEL GIDA FİYATLARINDA

61 YILIN REKORU

Yapılan son hesaplamalara göre 2022 yılı ortalama küresel

gıda fiyatları nominal olarak 143.7 puan, reelde ise 140.5

puan ile 1961 yılından bu yana en yüksek oranına ulaşarak
rekor kırdı.

PROF. DR. Rusya-Ukrayna Savaşı, 1996’dan bu yana hesaplanmakta ceki rekorlarını tazelediği bir fiyat seviyesini nisan ayında
KEREM ALKİN olan Birleşmiş Milletler (BM) Gıda ve Tarım Teşkilatı (FAO) gördü ve 2022’yi 139.1 puan seviyesinde kapattı. Küresel
et fiyatlarında ise, bundan önceki yüksek fiyat dönemi
Küresel Gıda Fiyatları Endeksi’nde tarihi bir rekor kırılması-
na sebep oldu. Daha önce 1996, sonrasında 2008 fiyatlarını 2011-2014 arası 4 yıllık dönemdi. Küresel et fiyatlarında,
baz alan Endeks, son olarak 2020’nin temmuz ayında ciddi bu dönemde en yüksek ortalama fiyat artışı gözlenen yıl
bir revizyondan geçti. Bununla birlikte, endeks baz yıl üze- 112.2 puan ile 2014 olmuştu. Küresel et fiyatları endeksi
rinden, 1961’e kadar uzanarak, nominal fiyatlar, yani içinde 2021 yılında, 2012 ve 2013 sonrası en yüksek fiyat en-
küresel enflasyon etkisini barındıran endeks ile, reel, yani deksi seviyelerini gördü ve 2014’e yakın bir seviyede, yıl
içinde küresel enflasyonu barındırmayan endeks olarak he- ortalamasında 107.7 puanı gördü. 2021 yılını 111 puan
saplanmakta. Bu iki hesaplama metoduyla da, 2022 ortala- seviyesinde kapatan küresel et fiyatları, yeni bir rekor fiyat
ması olarak, küresel gıda fiyatları nominal olarak 143.7 puan endeksi seviyesini 2022 yılının haziran ayında 125.9 puan
ile, reel olarak ise 140.5 puan ile son 61 yılın küresel gıda ve ile gördü ve 2022’yi 113.8 puan seviyesinde kapattı.
tarım ürünleri fiyat rekorunun kırıldığını teyit ettiler.
Hayli inişli-çıkışlı 2021-2022 dönemini geride bırakırken,
Endeksin nominal olarak tarihi rekor ise, Rusya-Ukrayna FAO uzmanları fiyatlardaki dalgalanmanın azalmasından
Savaşı’nın birinci ayı geride kalırken, mart ayı sonunda kı- memnunlar. Bilhassa, geçtiğimiz aralık ayında endeksteki
rılan 159.7 puanlık rekor oldu. Mart 2021’de aynı FAO düşüşün, küresel bitkisel yağ fiyatlarındaki düşüşle birlikte
küresel gıda fiyatları endeksinin 119.2 puan olduğunu tahıl ve et fiyatlarındaki bazı düşüşlerden kaynaklandığını;
dikkate aldığınızda, 40.5 puanlık sıçramanın küresel sis- bununla birlikte, küresel şeker ve süt ürünlerindeki hafif
tem açısından ne kadar ‘ürkütücü’ bir şok olduğunu yeni- artışların bunu dengelediğini hatırlatıyorlar. 2022 yılının
den idrak edelim. Tahıl fiyat endeksi 2022 başında 140.5 tamamında FAO’nun beş gıda alt endeksinden dördü olan
puandı. Ve, Türkiye’nin tartışılmaz değerdeki katkılarıyla, tahıllar, et, süt ürünleri ve bitkisel yağlar rekor seviyelere
BM-Türkiye Karadeniz Tahıl Koridoru inisiyatifi sayesin- çıkarken, beşinci alt endeks olan şeker son 10 yılın en yük-
de, endeksin nisan ve mayıs aylarında 158.4 ve 158.1 puan sek seviyesini gördü. Umarız, 2023 küresel tarım ve gıda
iken, haziran ayında ise, 154.,7 puan iken, aralık ayında fiyatlarındaki çözülmenin devam edeceği bir yıl olur.
132.4 puana gerilemiş olmasının anlamını da idrak edelim.
Nitekim tahıl fiyat endeksi 170.1 puan ile tarihinin en yük- TÜRKİYE’NİN ‘MALİ DİSİPLİN’E DAYALI ‘KAPSAYICI’ MODELİ
sek seviyesini görür iken, 147.3 puan ile 2022’yi kapattı.
Küresel anlamda rekor kıran bir başka endeks ise, bitkisel Tüm uluslararası ekonomik teşkilatlarda, ekonomi bazlı
yağlar oldu. Yine, Ukrayna ve Rusya’nın ayçiçek yağında düşünce kuruluşlarında ekonomik model ve iktisat teori-
önemli tedarikçi ülkeler olmaları nedeniyle, yine savaşın sine dayalı yaklaşım tartışmalarının kalitesine ve üslubuna
birinci ayı geride kalırken, 2021 sonu 178.5 puan olan bakıyorum; Türkiye’de ‘neoliberal ortodoks’ modeli savu-
bitkisel yağlar fiyat endeksi, mart ayı sonunda 251.8 puan nanların ‘Keynesyen Model’i savunanlara karşı tavrı, üslu-
ile tarihi bir rekor kırmıştı. Karadeniz Tahıl Koridoru inisi- bu ne acıdır ki bu kadar pespaye olmamıştır. Oysa, 1929
yatifi, mayıs ayı sonunda 229.2 puan olan küresel bitkisel Büyük Buhranı’ndan bu yana, sayısız kere, en taze olarak
yağlar fiyat endeksini, aralık ayı sonunda 144.4 puana ge- 2008 küresel finans krizi ve ardından küresel pandemi
tirdi. 2010 ile 2012 arası, 3 yıl, son 61 yılın en sert fiyat sıç- ve Rusya-Ukrayna Savaşı süreçlerinde, ‘neoklasik liberal’
ramasını yaşayan küresel şeker fiyatları ise, 2010-2012 arası modelin, anlayışın defalarca acziyetine, çaresizliğine, ye-
yıllık ortalama olarak sırasıyla 131.7, 160.9 ve 133.3 puan tersizliğine şahit olundu. Çünkü, yerel, bölgesel ve küresel
seviyelerini gördükten sonra, 2021’in sonunda 116.4 sevi- ekonomi-politik krizlerde, kamunun ekonomiye kaçınıl-
yelerindeydi. 2022 yılında, 121.5 puanla bu dönemin en maz müdahale gereğini asla kabul etmeyen ‘neoliberal or-
yüksek fiyat artışını nisan ayında gören küresel şeker fiyatı, todoks’ model, arkasında her defasında ağır bir durgunluk,
2022’yi 117.2 puan ile, 2021’in çok az üzerinde kapattı. iflas etmiş on binlerce firma ve yüz binlerce işsiz bırakıyor.
‘Neoliberal ortodoks’ anlayış kapitalizmin ‘vahşi’ yüzü.
Süt ve süt ürünlerinde, bir önceki rekorlar 2011, 2013 ve
2014’dü. Söz konusu yılların ortalaması olarak, süt ve süt John Maynard Keynes bugün yaşasaydı, kendi yaklaşımını,
ürünleri fiyatları endeksi sırasıyla 129.9, 140.9 ve 130.2’ye anlayışını hiç şüphesiz, bugün Türkiye’nin izlediği, Ekono-
görmüştü. 2021 sonunda 129 puan ile 2011 seviyelerin- mi Yönetimi’nin büyük bir titizlikle uyguladığı ‘Mali Di-
de olan süt ve süt ürünleri fiyatları, 146.7 puan ile, ön- siplin’e dayalı Keynesyen Model yönünde geliştirirdi. Ama,