Page 48 - borsaaktuel-71-k

48
48 TARİHÇE-İ ZİRAAT

Eğer İdare, ipekçilik mektebini bu seneden itibaren TORKOMYAN’DA ZİRAAT İYİ, ARİTMETİK KÖTÜYDÜ
tesis etmek görüşündeyse muvakkat bir daire tedarik
etmek lazım olacağından gerekli yer araştırmasına Gazete mütalaasında ikinci eleştiri noktasını şöyle
hemen başlanmalıydı. Bu sözlerle raporunu bitiren aktarıyordu: “Mektebin idaresi için bir müdür ve bir
Kevork Torkomyan, 17 Kanunusani 1888 tarihli muavin tayini tensip olunmuş ve müdürün vazifesi
raporunu Düyûn-ı Umumiye İdaresi’ne sundu. Ra- mektepte tohum tutup yetiştirmekle beraber ahaliye
por, gerekli kamuoyunu oluşturmak için İdare tara- aleni konferanslar yapmaktan ibaret gösterilmiş ve
fından basın organlarında yayına verildi. müdürün bu vazifeyi icra edebilmesi için senede yal-
nız üç ay mektepte kalması kâfi görülmüş. Halbuki
TORKOMYAN ÜZERİNDE DÜYÛN-I UMUMİYE ELEŞTİRİSİ tutulacağı beyan olunan 60 gram tohumu açıp koza
mahsulü alabilmek hiç olmazsa iki üç aya ve yetişen
Fransız ziraat okulu mezunu Torkomyan’ın raporu, koza mahsulünden (pastör) usulü üzere tohum hasıl
bu alanda deneyimli Mehmed Ali ve arkadaşları ta- etmek dahi üç dört aya ve bütün Bursa vilayetin-
rafından iki kısma ayrılarak eleştirildi. Onlara göre de konferanslar akdi ise bir buçuk [ay gibi] zamana
birinci kısım “Memâlik-i Şâhâne’de her türlü illetten muhtaç olduğuna ve işte şu esbaba mebni olmalıdır
salim ipek tohumu çıkarabilecek adamlar yetiştiril- ki Avrupa’ da bulunan bu misillu mektepler müdür-
mesi için bir mektep tesis edilip açılması” üzeriney- leri mekteplerden hiç de infikak etmemekte [ayrıl-
ken, ikinci kısım ise “Yabancı ülkelerden gelen ipek mamakta] bulunduklarına bakılır ise Torkomyan
tohumlarının muayenesiyle bunlardan hastalıktan Efendinin yapacağı mektep müdürünü mektepte
salim olanlarının satın alınması hususunun ahaliye yalnız üç ay bulundurmasını mümkün ve kâfi göre-
tavsiyesinden ve hastalıklı olanlarının ithal ve dağıtı- bilmiş olmasına aklımız ermedi.”
mının men edilmesinden” ibaretti.
Mehmed Ali Bey, Torkomyan Efendi’yi hesap bil-
Vasıta-i Servet gazetesinin birinci kısımla ilgili eleş- memekle suçluyordu. Sadece mektep müdürüne
tirilerini üç başlık altında toplayabiliriz. Buna göre biçilen görev süresi bu suçlamaya haklı bir mesnet
birinci kısmın ilk eleştirisi şu uzun cümle ile özet- teşkil ediyor görünüyordu.
leniyordu:
Üçüncü eleştiri ise öğrenci kabulü ve tahsil progra-
“Raporun birinci cihetinde mektebe sağlam ipek to- mıyla ilgiliydi: “Senede alınacak beşer şakirdin ka-
humu yetiştirmek için Avrupa’dan her sene tüccarın bul şartlarıyla tahsil programlarına dair de sarahat
getirdikleri tohumlardan birer gram alınıp bunlar- göremedik.”
dan böcek çıkarılarak bu suretle sağlam olduğu an-
laşılacak olan böceklerden alınan tohumun ahaliye Torkumyan’ın hesap yanlışları satın alınacak tohumlar
tevzi edileceği beyan olunmuş ise de sağlam tohum ile onlardan üretilecek kozaların miktarını hesaplar-
yetiştirmek için (pastör) usulü kafi iken yabancı ül- ken de sürüyordu. Gazete, yakaladığı bu hatalı hesap
Vasita-i Servet kelerden gelip zaten hastalıklı ve hiç değil ise şüpheli yönteminin peşini bırakmayarak şöylece göz önüne

gazetesine göre bulunan tohumların istimali neden tercih edildiğini seriyordu: “Muhtelif cins 60 gram tohumdan 100
okka koza çıkarılacağı ve bundan 400 kutu tohum
sağlam tohum bilemediğimiz gibi Avrupa’dan tohum getiren tüccar alınacağı raporda yazılı ise de 60 gram tohumdan 100
yetiştirmek için takriben yetmiş nefere baliğ oldukları ve her biri lâe- okka koza alınması uzak ihtimal olup bilfarz alınsa
kal [en az] yirmişer cins tohum getirmekte olmasıyla
pastör usulü beherinin muhtelif cinslerinden birer gram olunur bile 100 okka kozadan 400 kutu değil ancak 300 kutu
yeterli iken, ise toplamından 1400 gram alınmak lazım geldiği alınabilir. Binaenaleyh bu hesap da yanlıştır.”
sadece sağlam halde raporda tüccardan alınacak tohumun miktarı Gazete, Bursa ipek böcekçiliği gerçekleriyle uyuşma-
olup olmadığını yirmi dirhem yani altmış gram raddesinde gösteril- yan, çiçeği burnunda ziraat okulu mezunu Torkom-
anlamak miş olmasını bir türlü anlayamadık.” yan’ı iyice köşeye sıkıştırıyordu:

için bütün Eleştiri çok açıktı. Sağlam tohum yetiştirmek için “Torkomyan Efendi bu suretle çıkaracağı 400 kutu
fabrikaların her pastör usulü yeterli iken, sadece sağlam olup ol- tohumu ahaliye tevzi edeceğini, beher kutusundan
cins tohumundan madığını anlamak için bütün fabrikaların her cins 50 okka koza alacağını söylüyor ise de bu da müba-
lağalıca görünüyor. Bundan başka 400 kutu tohum-
tohumundan satın almak, külliyetli bir miktara ula-
satın almak şacaktı. Üstelik bu konuda hesap hatası yapılmıştı, dan 50’şer okka koza alınmak itibariyle toplamından
hataydı. 1400 gram 60 gram olarak gösterilmişti. iki bin kıyye koza ve bundan 400 lira hasılat alınaca-