Page 38 - BORSAAKTUEL_60k

T
36 EKONOMİYE BAKIŞ

2023: İNSANLIĞIN KÜRESEL GIDA VE ENERJİ

KRİZİ İLE SINAVI

2023 ilkbahar sonu itibariyle, yüzde 25-35 seviyesine düşmesi

beklenen doğalgaz depolarının tekrar doldurulması çok zahmet-

li olacak. Üstüne, OPEC’in 2 milyon varil üretimi kısma kararı
devam ederse enerji fiyatlarının kalıcı etkisini devam edecektir.

PROF. DR. Gerek kasım ayının ilk haftası OECD çatısı altında gerçekleştirilen tasarımı, köklü dönüşüm de ortak tespitler arasında yer almak-
ta. Çözümün önemli bir parçası finansman. Tarım ve gıda yatı-
Tarım Bakanları Toplantısı, gerekse de bu hafta tüm uluslararası
KEREM ALKİN kuruluşlarının çatısı altında süregelen küresel enerji ve gıda arz kri- rımlarının finansmanında daha inovatif yaklaşımlar konusunda
zine yönelik değerlendirme ve toplantılar, modern tarihin en ağır da küresel çağrılara şahit olmaktayız. Bu adımlar, hiç şüphesiz,
küresel enerji ve gıda krizi ile karşı karşıya olduğumuzu teyit eden gençlerin tarım sektörüne olan ilgisini de yoğunlaştıracaktır.
tespitlere sahne olmakta. İki küresel krizin birbiriyle bağlantısı üç 2023’ün küresel gıda arz güvenliği açısından hayli zorlu süreci,
temel başlığın bir araya geldiği bir ‘kriz üçgeni’ ile tanımlanıyor; daha yoğun işbirliğini de gerekli kılacak.
birinci başlık İklim Değişikliği (Climate), ikinci başlık Kovid-19
(Covid) ve üçüncü başlık Rusya-Ukrayna Savaşı’nın tetiklediği de- ENERJİDE ‘ESAS KRİZ’ 2023’DE
rin belirsizlik ve kargaşa (Conflit). OECD üyesi ülkelerin uzman-
ları bu tabloyu ‘3C’ olarak kısaca belirtmekteler. Küresel ölçekte yaşanan ‘enerji krizi’ni, 1970’lerin petrol kriz-
lerinden bütünüyle ayıran, modern dünyanın karşılaştığı ‘en
Küresel enerji krizi ile küresel gıda krizini bir araya getiren önem- tehlikeli’ enerji krizine dönüştüren bir kaç kritik detay var. Her
li başlıklardan birisi ise ‘gübre’. Çünkü, suni gübre, fosil yakıt şeyden önce, bu defa yaşanan küresel enerji krizi denkleminin
kullanımıyla üretilen bir ürün ve tarımsal üretim için tartışmasız içerisinde, sadece petrol değil, aynı zamanda doğalgaz da var. Üs-
bir gereksinim. Kimyevi gübrenin üretiminin ana hammaddeleri tüne kömür ve nükleeri de eklemek mümkün. İkinci detay, bu
doğalgaz, fosfat kayası ve potas tuzu olmak ile birlikte, OECD sefer ki enerji krizinin aynı zamanda bir ‘enerji dönüşümü’ krizi
çatısı altındaki toplantılarda, Afrika’nın tarım yatırımlarının fi- de olması. Çünkü, küresel enerji ve gıda fiyatlarının tetiklediği
nansmanındaki sıkışmadan, kıtanın kimyevi gübre üretimi için ‘yüksek enflasyon’ sürecini yüksek merkez bankası politika faizi
ara girdi olan amonyak, nitrik asit, sülfürik asit ve fosforik asite ile çözmekte ısrarcı olan ülkeler, kredi maliyetlerinde de ciddi
ulaşım imkanları da masaya yatırılıyor. Çünkü, iklim değişikli- artışlara sebep oldular. Bu nedenle, güneş rüzgar, jeotermal ve
ğinden dolayı kuraklık sorunu ile, küresel pandeminin ana ve hidro gibi önemli yenilenebilir enerji yatırımlarının maliyetleri
artçı sonuçlarıyla zaten boğuşan Afrika, aynı zamanda Rus- de pahalılandı.
ya-Ukrayna Savaşı nedeniyle tarımsal ürün, gıda ve üretim için
gerekli olan hammaddelere ulaşmak konusunda da bugünlerde Oysa, yaşanmakta olan küresel enerji krizi, dünyanın önde gelen
ciddi zorluklar yaşıyor. ekonomilerinin yenilenebilir enerjiye geçişlerini hızlandırmaları-
nın, ‘yeşil enerji dönüşümü’nün ne kadar önemli olduğunu bir
Türkiye, Afrika’nın kapsamlı sorunlarına, söz konusu engelle- kez daha teyit ediyor. Ne yazık ki, neoliberal ortodoks politi-
rin aşılmasına yönelik çözümlere en güçlü çağrıyı yapan, kalıcı kalarda ısrarcı olan iktisatçılar ve onlardan destek alan merkez
çözümler için geceli-gündüzlü çalışan, bir elin parmakları kadar bankaları ile ekonomi yönetimleri nedeniyle, ‘yeşil enerji dö-
bile olmayan, ülkeler arasında öne çıkmakta. Gerek OECD ta- nüşümü’ de, küresel ‘sürdürülebilir kalkınma’ hedefleri de risk
rım bakanları toplantısı, gerekse de sonrasında yapılan toplantı- altında. Üçüncü detay ise, 1970’lerin petrol krizinin bir ‘fiyat
lar, Afrika’dan başlayarak, başta gübre, tarımsal üretim için ge- krizi’ olduğunu hatırlayarak, bu defa yaşanan küresel enerji kri-
rekli olan girdileri dünyada en pahalı kullanmak zorunda kalan zinin ‘fiyat’ın da ötesinde, bir bölgesel ve küresel ‘tedarik’ krizi
coğrafyalar için ‘radikal çözümler’ bulunması gerektiğine işaret de olduğu gerçeği. Nitekim, Rusya-Ukrayna Savaşı’nın derinleş-
ediyor. OECD çatısı altındaki ülkeler, küresel gıda krizi için -ki, tirdiği tedarik krizi, petrol, doğalgaz, kömür ve zenginleştirilmiş
2023’de krizin daha da ağırlaşacağına dair endişeler çok güçlü-, uranyum çubuklarının üretimi ve dağıtımını iyice karışık hale
pragmatik çözümlerle ve etkin olarak bir arada hareket etmeleri getirmiş durumda.
gerektiğinin farkındalar. Küresel iklim değişikliği, daha yüksek
ısıda, daha kurak koşullarda tarımsal üretim imkanlarını geliş- Hemen hemen tüm kıtalar için bir başka riskli konu ise, hidro.
tirmek noktasında birlikte araştırma ve geliştirme yapılmasını da Küresel iklim değişikliği ve La Nina nedeniyle, etkisini daha da
gerekli kılıyor. arttıran kuraklık sorunu, geçtiğimiz yaz başından bu yana Av-
rupa’nın hidro enerji kapasitesi açısından, hatta nükleer enerji
Daha dayanıklı ürünlerin geliştirilmesi ve mahsulatın ağırlığının santrallerinin soğutulması adına da önemli bir risk oluşturmak-
bu tür ürünlere dönüştürülmesi, var olan gıda bankalarının yeni- ta. Bu nedenle, doğalgaz ve kömür fiyatlarının küresel ölçekte
den yapılandırılması ve daha etkin hale getirilmesi, tarım ve gıda aşırı dalgalandığı bir dönemde, hidroelektrik ve nükleer enerji
endüstrisinde kısa ve uzun dönem yatırımlar arasındaki den- santrallerinin kapasitelerinin de dalgalanma göstermesi, OECD
gesizliklerin giderilmesi ve senkronizasyonun sağlanması kritik nezdindeki Uluslararası Enerji Ajansı’nın (IEA) İcra Direktörü
önemde. Bunun yanı sıra, 1 trilyon dolara ulaşan küresel tarım Dr. Fatih Birol’un da ifade ettiği gibi, dünyayı ilk gerçek enerji
ve gıda ürünleri israfının ortadan kaldırılması adına, tüketici kriziyle karşı karşıya bırakmış durumda. Dr. Birol, küresel sı-
davranışlarını kökten değiştirecek çözümler, programlar ve kü- vılaştırılmış doğalgaz (LNG) piyasalarında arzın talebi karşıla-
resel çağrılar, üretim esnasındaki lojistik ve paketleme metodo- yamayacağı endişesi ve başlıca petrol üreticilerinin üretimi kıs-
lojilerinin gözden geçirilmesi gündemdeki yerlerini koruyacak. masının dünyada yaşanan ‘ilk gerçek enerji krizi’ni tetiklediğini
Son bir nokta olarak, küresel ölçekte gıda sistemlerinin yeniden vurgulamakta