Page 60 - Sayı-65 Eylül - Ekim 2023

60
60 T

OSMANLIDAN GÜNÜMÜZE

KARİKATÜRLERDE ESNAF VE TÜCCAR

Türkiye’de yayınlanan ilk mizah dergisi 1870’te ilk konusunda olağanüstü değerli ipuçlarını günümüze
sayısı çıkan Diyojen’dir. Bu dergi dahil, 1940’lara ulaştırıyor. Tüm bunların yanında da çok ilginç ay-
kadar yayınlanmış tüm mizah dergilerinin bulabildi- rıntı bilgilere ulaşmamızı sağlıyorlar.
ğim her sayısını inceledim. Onlarca farklı dergideki Örneğin ilk kitaplarımdan biri olan Osmanlıdan
sayısız karikatürü görüp, üstünde düşündüm. Kari- Cumhuriyete Karikatürlerde Kadın adlı çalışmamda
katürlerin yansıttığı tarih hakkında da birkaç kitap 1908 ile 1938 yılları arasında yayınlanan karikatür-
yayınladım.
lerde kadın imajının nasıl değiştiğini incelemeye ça-
İSMAİL ŞEN Bu karikatürler dönemleri ve ele aldıkları konular lıştım. 1919 ile 1938 yıllarında yayınlanan Atatürk
hakkında hazine değerinde bilgiler içeriyor. Hem karikatürlerini incelediğim iki kitapta ise Mustafa
toplumun, hem karikatürcülerin, hem de dergileri Kemal Paşa’nın mücadelesiyle koşut olarak karika-
yayınlayanların farklı konulara bakış açılarını yan- türlerdeki imajının nasıl değiştiğini tespit etmeye
sıtıyor. Savaş dönemi yayınlananlar ise propaganda çalıştım.

***
Tüm bu çalışmaları yaparken, ilgilendiğim konu dı-
şındaki karikatürler de zaman zaman dikkatimi çekti.
Bazıları o kadar ilginçti ki karikatür tarama çalışma-
larımın planladığımdan uzun sürmesine neden oldu.

Esnaf karikatürleri de dikkatimi çeken ve bana bir ta-
raftan zaman kaybettirirken, diğer taraftan yeni konu
ilhamı verenlerden oldu.

Henüz bu konuya yoğunlaşmamış olsam da 19.
yüzyıldan itibaren yayınlanan karikatürlerin hemen
tamamında neden olumsuz bir esnaf imajı yansıtıl-
dığını anlamaya ve anlamlandırmaya çalışıyorum…
***

Karikatürlerdeki esnaf, genellikle görgüsüz, eğitim-
siz, hilekâr, stokçu, pis, karaborsacı, kaypak, vurgun-
cu, tağşiş yapan, haksız kazanç elde eden bir tip ola-
rak çiziliyor. Esnafların böyle yansıtılması; özellikle
kıtlık olan, karaborsanın yaygınlaştığı ve karne ile
alışverişin zorunlu olduğu dönemlerde daha sık ola-
rak görülüyor.

Esnaflar, sinema ve edebiyat eserlerinde hem iyi hem
de kötü tipler olarak görülebilirken karikatürlerde iyi
esnafa rastlamak neredeyse imkânsız. Nötr bazı es-
naf tipleri ise sadece karikatürün asıl konusunun ya-
nında “konu mankeni” diyebileceğimiz bir nedenle
karikatürde yer alan tipler. Örneğin, şehrin kargaşası
veya trafik konulu bir karikatürde kalabalık arasında
veya dükkanlarının önünde görülen tipler…
Karikatür dergisinin 22 Şubat 1947 tarihli sayısının kapağında Belediye önünde hak aramak için gösteri
yapmaya giden esnaflar. Her zamanki gibi “daha fazlasını” istiyorlar ve amaçları “zengin olmak”… Bu konuda belki, eğer esnaf olarak kabul edilirlerse